محمدباقر آقا نجفی اصفهانی

شیخ محمدباقر نجفی اصفهانی، (۱۳۰۱-۱۲۳۵ ق) فرزند شيخ محمدتقی اصفهانی، از علمای بزرگ شیعه در قرن سيزدهم هجری و از شاگردان شیخ محمدحسن نجفی و شیخ انصاری بود. او به عنوان قاضی شرع در اصفهان، در برابر بدعت‌ها و انحرافات فرقه‌های ضالّه از جمله بابیه به مبارزه برخاست و احکام شرع را در مورد آنان به اجرا گذاشت و در عین حال، پشت و پناه ضعفا و حامی ستمدیدگان بود.

ولادت و خاندان

محمدباقر نجفی اصفهانی در سال ۱۲۳۵ ه.ق. در اصفهان به دنیا آمد. پدرش شیخ محمدتقی اصفهانی (صاحب هدایة المسترشدین) از روحانیّون برجسته شیعه بود. وی پس از تکمیل تحصیلات خود در نجف به ایران بازگشت و در مسجدشاه اصفهان، حوزه درس دایر کرد که بعد‌ها تولیت این مسجد به عهده فرزندانش نهاده شد و به همین مناسبت اینان به «مسجدشاهی» معروف گشتند.

محمدباقر آقانجفی پدر خود را در سال‌های نخست جوانی از دست داد و مادرش که دختر شیخ جعفر کاشف الغطاء بود، عهده‌دار تربیت وی گردید.

مشهور‌ترین فرزندان محمدباقر آقانجفی، شیخ‌ محمدتقی آقانجفی (۱۳۳۲-۱۲۶۲ ق) و آقا نورالله نجفی اصفهانی (۱۳۴۶-۱۲۷۸ ق) هستند.

تحصیل و استادان

محمدباقر آقانجفی پس از تکمیل مقدمات در محضر عالمان اصفهان، برای ادامه تحصیل به نجف رفت و فقه و اصول را در محضر دائی‌اش، شیخ حسن کاشف الغطاء (صاحب انوار الفقاهه)، شیخ محمدحسن نجفی (صاحب جواهر الکلام) و شیخ مرتضی انصاری فرا گرفت. او از نخستین شاگردان شیخ‌انصاری بود و ابتدا حاشیه پدرش بر معالم‌ الاصول را خواند. آقانجفی سرانجام به مقام علمی والا و به درجه اجتهاد نائل آمد و به ایران بازگشت.

تدریس و شاگردان

شیخ محمدباقر آقانجفی پس از بازگشت به اصفهان، در مسجد شاه (مسجد امام فعلی) به تدریس پرداخت و صدها تن از علماء و فضلاء از او کسب فیض نمودند. اسامی ۷۱ تن از شاگردان آن عالم بزرگ‌ در تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان آمده است. کم کم مقام علمی او بر همگان آشکار شد و نفوذ و شهرت ایشان در اصفهان زیاد شد، تا جایی که در ردیف علمای طراز اوّل اصفهان قرار گرفت.

برخی از مشهورترین شاگردان وی عبارتند از:

• سید اسماعیل صدر
• سید محمدکاظم یزدی طباطبایی
• شیخ الشریعه اصفهانی
• شیخ‌ محمدتقی آقانجفی (فرزندش)

آثار و تألیفات

آقانجفی اصفهانی کتب و رسایل چندی تألیف نموده که از آن جمله است:

1. رساله در استصحاب،
2. شرح «هدایة المسترشدین»، بحث حجیة الظن که در سال ۱۲۸۳ ق به ضمیمه کتاب «هدایة المسترشدین» پدرش به طبع رسیده است.
3. لُبّ الاصول،
4. لُبّ الفقه، که جلد طهارت آن در کتابخانه سید حسن صدر کاظمی موجود بوده است. آن را در ۳۲ سالگی نوشت و فقط یک جلد ناقص آنکه درباره طهارت تا باب وضوء است.
5. حاشیه فتوائی بر «النخبه» حاج محمد ابراهیم کلباسی در عبادات.
6. تعلیقه فتوایی بر رساله صلاتیه پدرش شیخ محمدتقی نجفی (مطبوع).              

فعالیت‌های اجتماعی

بازگشت شیخ محمدباقر آقانجفی به اصفهان، با فوت سید اسدالله بن سیدمحمدباقر اصفهانی (م، ۱۲۹۰ ق)، از عالمان سرشناس اصفهان و برخی از فقیهان آنجا ‌مقارن بود، لذا زعامت و کرسی تدریس و فتوا به وی منحصر گشت و نفوذ دینی و اجتماعی او افزایش یافت. او حدود شرعی و قصاص را اجرا می‌کرد و در مسجد شاه اصفهان نماز جماعت می‌خواند.

آقانجفی از آنجا که برای امر به معروف و نهی از منکر اهمیت خاصی قائل بود و از طرفی صاحب قضاوت و فتوا هم بود، درگیر امور مردم شد و به قضاوت نشست. مردم هم برای رفع گرفتاری‌هایشان به وی مراجعه می‌کردند و از این‌رو، نفوذ و قدرتی برای حکومت محلی اصفهان باقی نماند. او در برخورد با کافران و مرتدان قاطع بود، به نحوی که تعدادی از بابی‌ها به فرمان او به قتل رسیدند. در اجرای حدود شرعیه قاطعیتی تمام داشت، چنانکه در یک روز حکم اعدام ۲۷ تن را صادر کرد که حکم در مورد ۱۲ تن آنان اجرا شد و بقیه فرار کردند. به هر حال حکم او در مسائل حقوقی و جزایی نافذ و جاری بود.

از اقدامات مهم اجتماعی ایشان، کمک به فقراء و مؤمنین در قحطی سخت و جانکاه سال ۱۲۸۸ ق (معروف به سال آدم خوری) است. همچنین در سال ۱۲۹۲ ق که دولت قاجاریه قصد داشت مالیات ناعادلانه برای مردم اصفهان وضع کند، او به طهران رفته و موفق به لغو این تصمیم و معافیت مردم از پرداخت مالیات گردید.

شیخ محمدباقر نجفی در اصفهان پشت و پناه ضعفا و حامی ستمدیدگان بود و در برابر طمع‌کاری و ظلم و تعدّی ظلّ السّلطان و اتباع او ایستادگی می‌کرد. او در برابر بدعت‌ها و انحرافات فرقه‌های ضالّه به مبارزه برخاسته و احکام شرع را در مورد آنان به اجرا گذاشت. از آثار خیریه او بنای مسجد نو در بازار بزرگ اصفهان در سال ۱۲۹۹ ق است.

ویژگی‌های اخلاقی

شیخ محمدباقر نجفی به تقوا و عبادت و اخلاق حسنه و ملکات فاضله معروف بود و به علت توجه به کارهای مردم و یاری آنان، محبوبیتی بسیار داشت.

او در عين حال مجتهدی زاهد و عابدی خائف و عاشقی بی قرار بود. در دلهای شب از خوف خدا و در شدت رجا به سوی معبود ناله ها سر می داد و با مناجات به سوی معبودش راه مي یافت. اصفهانی اغلب شبها را در تخت فولاد جنب مزار پدرش تا به صبح بيتوته می نمود و به دعا و عبادتهای شرعيه می پرداخت. نوشته اند از اين مسير به کراماتی نائل شد.

آقانجفی با علامه موسوی خوانساری صاحب روضات رفاقت و صميميتی وافر داشت. خوانساری ضمن تجليل از مقام علمی و علوّ درجات معنوی و کرامات نفسانی او می نويسد: اين شيخ مرحوم در ادامه کتاب روضات الجنات مشوق من بود. او در روضات به نقل از تذکره باقريه اضافه می کند که شيخ مرحوم شبی در تخت فولاد جنب مزار پدرش در حال مکاشفه متوجه شد که اجلش نزديک است و خيلی هم مايل است کنار قبر مولای دو جهان (حضرت علی علیه‌السلام) جنب مزار جدش کاشف الغطاء مدفون شود. لذا تصميم گرفت هر چه زودتر خود را به نجف اشرف رساند.

وفات

مرحوم شیخ محمدباقر آقانجفی، در سال ۱۳۰۰ قمری به نجف اشرف رفته و به زیارت مرقد مطهر حضرت علی (علیه‌السلام) شتافت و سرانجام در شب پنج شنبه ۸ صفر المظفّر ۱۳۰۱ قمری، درگذشت و در آرامگاه جد خود شیخ‌ جعفر کاشف‌الغطاء به خاک سپرده شد.

منابع

• دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی.
• سایت شعائر.